Portrety Khmerów - Tony - nowe pokolenie w Kambodży

Tony wchodzi do baru. Wchodzi dziwnie. Słowo bym dała, że krokiem lekko swingującym. Biała koszula, czarne spodnie, krawat i fedora na głowie. W kieszeni koszuli paczka Marlboro. Poklepuje ją tłuściutka rączką z wielkim srebrnym sygnetem połyskującym na toczonym paluszku.

Chwyta brzeg kapelusza i kłania się szarmancko na powitanie. "Zaprosili sobie Khmera" - śmieje się głębokim głosem - "ale założę się, że tego się nie spodziewają". Puszcza nam oczko zadziornie.

Tony wchodzi do baru. Wchodzi dziwnie. Słowo bym dała, że krokiem lekko swingującym. Biała koszula, czarne spodnie, krawat i fedora na głowie. W kieszeni koszuli paczka Marlboro. Poklepuje ją tłuściutka rączką z wielkim srebrnym sygnetem połyskującym na toczonym paluszku.

Chwyta brzeg kapelusza i kłania się szarmancko na powitanie. "Zaprosili sobie Khmera" - śmieje się głębokim głosem - "ale założę się, że tego się nie spodziewają". Puszcza nam oczko zadziornie.

Tony jest właśnie w drodze na lotnisko. Leci reprezentować Kambodżę w konkursie dla młodych prawników w Portugalii.
Jak na ironię, bo nijak nie jest chłopak reprezentatywny.

Tony ma 24 lata. Właśnie skończył filologię angielską. Jest w połowie prawa. Prowadzi własną audycję radiową, niebawem wyda swój pierwszy tomik poezji. Tony wie dobrze, czego chce. Chce lepszej Kambodży.

Siedzimy w barze kilka kroków od Muzeum Ludobójstwa Tuol Sleng.
Pytam, czy był. Kręci głową przecząco nieco zbyt energicznie i zdecydowanie zbyt długo. Nie zamierza nawet.
Wygłasza mowę o tym, jak to nigdy nic się nie zmieni, jeśli następne pokolenie też utknie na Czerwonych Khmerach.
Tony jest elokwentny, ale przemowa płynie i tak zbyt gładko, jak na spontaniczną. Ewidentne to nie jej pierwszy raz.

Mówi dużo o swoich rówieśnikach. O tych, którzy wychowują się pomiędzy zwiezionym tu przez ONZ Zachodem a restrykcyjną, tradycyjną Kambodżą ich rodziców. O tych, którzy nie przeżyli koszmaru rewolucji, ale szamotają się skrępowani jej konsekwencjami.

Tony jest wyjątkowy. Nie wygląda jak Khmer, nie zachowuje się jak Khmer i jak Khmer nie myśli. Jego rodzice natomiast to wysoko postawieni urzędnicy rządowi uwikłani na dobre w kambodżańskie schematy.
Zastanawiam się chwilę nad spójnością. Nie ma szans, żeby tę trójkę pogodzić.

"To zabawna historia” - śmieje się cynicznie jakoś - “Kilka lat temu zebrałem się na odwagę" - spogląda na mnie porozumiewawczo i puszcza mi oczko - "Na tyle, na ile mogłem w khmerskiej rodzinie rzecz jasna i dzielnie zadzwoniłem do ojca, gdy był poza domem. Trenowałem tę mowę godzinami, nauczyłem się jej na pamięć, żeby później móc ją wyrecytować bez trzęsącego się głosu" - zanosi się śmiechem, jakby historia faktycznie była zabawna.
Zdradza mi teść tego telefonicznego monologu. Było o jego zapatrywaniach na życie, planach, ambicjach i drogach, jakimi zamierza cel osiągnąć. Brzmiało to jak biznes plan albo rozmowa kwalifikacyjna o pracę bardziej, niż pogawędka z tatą.
"Powiedziałem mu, że proszę o jego aprobatę, ale zdania swojego nie zmienię. Niezależnie.” Nie czekał na reakcję. Rozłączył się i resztę dnia spędził w oknie, czekając, aż ojciec wróci do domu.
“Najgorsze godziny w moim życiu" - szeroki uśmiech znika na milisekundę - “Boże, jak ja się bałem...”

Próbuję empatii, ale ewidentnie nie łapię do końca. Tony szybkim ruchem przysunął krzesełko i nachylił się w moją stronę. Wygląda na lekko zniecierpliwionego. Coś jak nauczyciel, który podczas wykładu o Mickiewiczu orientuje się, że słuchającym trzeba wyjaśnić alfabet.

"Mój ojciec został sierotą w wieku lat ośmiu. Od tamtej pory zdany był już tylko sam na siebie” - opowiada o swoim tacie, jak o kimś absolutnie obcym - “Wyobraź sobie, co stanie się z psychiką dziecka, które szmugluje papierosy przez wietnamską granicę, żeby zarobić na jedzenie."

Tony jest bystry jak diabli. Nie trzeba mu popychać banałów o naturze relacji z rodzicami.
Mówi jasno o tym, jak szanuje swojego ojca za to, że wszystkiemu podołał i zdołał zapewnić swojej rodzinie życie na poziomie znacznie przewyższającym lokalne standardy.
"Mój ojciec jest twardy, jak stal” - patrzy na mnie przez chwilę w milczeniu, po czym dodaje retoryczne - “Widziałaś kiedyś twardziela o otwartym umyśle? Wierz mi, nie chciałabyś kogoś takiego w domu. My tu mamy całe takie pokolenie."

“Moi rówieśnicy nie są idiotami. Niech cię nie zwiodą pozory.
Widzimy, co się dzieje w Kambodży. Chcemy zmian i wiemy, co należy zrobić.
Jedyne, czego nie umiemy, to zbuntować się wobec woli rodziny. A ta ani drgnęła od pokoleń. Taki dramat nasz lokalny - nie wolno sprzeciwić się tradycji, a tradycja zakłada zakaz sprzeciwu.
Ot, tyle.

Miesiącami i latami ukradkiem więc dawkujemy informacje. Stopniowo, niby przypadkiem przemycamy je do naszych domów, budując w głowach rodziców nową rzeczywistość. Rzeczywistość, w której można decydować, w której można podejść do ojca i powiedzieć mu, że zamiast być, jak on, kierowcą tuk-tuka, postanowiłeś iść do szkoły i zostać prawnikiem. A on nie rzuci się za to na ciebie z pięściami.”

Patrzy na mnie badawczo, jakby sprawdzał, czy pojęłam. W końcu dodaje najspokojniejszym głosem, na jaki go stać - “Wiesz, ile razy mój ojciec przykładał mi nóż do gardła..?
I nie myśl, że jestem wyjątkiem.
Nie znam nikogo, kto nie mógłby ci opowiedzieć identycznej historii.
Zrozum. W kambodżańskiej rodzinie się nie rozmawia, nie dyskutuje. Nigdy. W kambodżańskiej rodzinie się jedynie bije.”

------------------------------- P.S. --------------------------------
Tony wrócił z Portugalii dwa dni temu. Kipi energią. Powiedział mi, że to był najlepszy tydzień w jego życiu. Nigdy nie widziałam go tak szczęśliwego.

Siedzę więc sobie teraz i zgaduję, co też się stanie z tym wybitnym młodym Khmerem w przyszłości:
a) zostanie w Kambodży i odmieni oblicze tej smutnej ziemi;
b) sfrustrowany spakuje manatki i wyniesie się do
Europy/Ameryki/Australii;
c) zostanie w Kambodży i mimo szlachetnych intencji, wpadnie w korupcyjny młynek, co go równo na drobne przemieli i śladu po nim nie zostawi;